Zrealizowany przez Fundację Good Culture projekt „MODERNIZM TALKING. Młodzież dla młodzieży o architekturze modernizmu” miał na celu zwiększenie świadomości młodzieży na temat architektury modernistycznej, w tym jej funkcjonalności, estetyce i harmonii z otoczeniem. W ramach projektu młodzież z pięciu miast w Polsce – Cieszyna, Gdyni, Kalisza, Stalowej Woli i Wrocławia – poprzez spacery warsztaty i guesty odkrywała swoje lokalne dziedzictwo architektury.
Nowy styl architektoniczny lat 20 i 30 XX wieku
Modernizm na ziemiach polskich rozwijał się na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, będąc symbolem nowoczesności i dążeń do stworzenia nowatorskiego społeczeństwa. Powstał jako odpowiedź na szybki rozwój miast i postęp technologiczny, odzwierciedlając przemiany polityczne i społeczne po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Nie był to styl jednolity, charakteryzował się trzema odmianami:
- Ekspresjonizm – styl czerpiący inspiracje z geometrycznych form oraz motywów ludowych, znany jako „szkoła krakowska”. Jednym z przykładów tego nurtu jest Pawilon Polski na Wystawie Światowej w Paryżu z 1925 roku.
- Funkcjonalizm – najpopularniejszy kierunek modernizmu, którego ideą przewodnią było hasło „forma podąża za funkcją”. Charakterystyczne elementy to proste bryły, płaskie dachy, pasowe układy okien i otwarte plany wnętrz.
- Monumentalizm – styl o charakterze reprezentacyjnym, dominujący w budynkach administracyjnych, które miały symbolizować siłę i postęp państwa.
W języku architektów i projektantów pojawiły się nowe pojęcia wynikające z konstrukcji budynków, takie jak: pilotis (kolumny unoszące budynek ponad teren), wolny plan (możliwość swobodnego kształtowania przestrzeni poprzez brak ścian nośnych), ogrody tarasowe (zielone dachy), styl okrętowy (zaokrąglone narożniki i okrągłe okna – bulaje) oraz okna typu termometr (wysokie, wąskie okna stosowane np. na klatkach schodowych). Ponadto realizacje modernistyczne w odrodzonej Polsce wprowadziły także to architektury unikalne elementy inspirowane lokalną kulturą, w szczególności pochodzących z Zakopanego. Miasta takie jak Gdynia, Stalowa Wola, Kalisz czy Cieszyn stały się miejscami eksperymentów urbanistycznych, gdzie światowe tendencje łączono z rodzimymi tradycjami. Wrocław, wówczas znajdujący się w granicach Niemiec, również przyciągał innowacyjnych projektantów i stanowił pole do realizacji śmiałych wizji.
Do ciekawszych realizacji architektonicznych w wymienionych miastach należą:
- w Cieszynie: Dworzec Kolejowy – funkcjonalizm w architekturze transportowej, Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych – modernistyczny budynek w centralnej części miasta;
- w Gdyni: Bank Polski – monumentalna bryła inspirowana funkcjonalizmem, Dom Marynarza – przykład modernizmu z motywami marynistycznymi, Dworzec Morski – kluczowy element infrastruktury portowej;
- w Kaliszu: Urząd Wojewódzki – symbol odbudowy miasta po I wojnie światowej, kamienice przy ul. Śródmiejskiej – przykład miejskiej zabudowy w stylu funkcjonalnym;
- w Stalowej Woli: Gmach Dyrekcji Naczelnej – monumentalny budynek z elementami art déco, osiedla robotnicze – przykład funkcjonalnego planowania urbanistycznego;
- we Wrocławiu: Hala Stulecia – prekursorska forma architektoniczna, Osiedle WuWA – eksperymentalne osiedle robotnicze.
Odczytywanie dziedzictwa modernizmu na nowo
Projekt MODERNIZM TALKING stał się pewnego rodzaju platformą łączącą edukację, kulturę i nowoczesne technologie, dając młodym ludziom możliwość zaangażowania się w eksplorację i popularyzację tego ważnego stylu w architekturze i budownictwie.
W każdym z miast współpracowaliśmy z lokalnymi instytucjami, które zaangażowały młodzież z tamtejszych liceów. W Cieszynie było to Muzeum Śląska Cieszyńskiego oraz młodzież z klasy 2, o profilu renowacja wnętrz, z Zespołu Szkół Budowlanych w Cieszynie, w Gdyni Muzeum Miasta Gdyni oraz młodzież z klasy 2 z III Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Marynarki Wojennej RP w Gdyni, w Kaliszu Miejska Biblioteka Publiczna imienia Adama Asnyka oraz uczniowie z klasy 3 Liceum Plastycznego, w Stalowej Woli Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego będącego Odziałem Muzeum Regionalnego oraz młodzież z klasy 2, profilu humanistycznego I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Stalowej Woli, we Wrocławiu Fundacja Hala Stulecia oraz licealiści z klasy 3 z Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 we Wrocławiu.
Dzięki nawiązanej współpracy instytucjonalnej dotarliśmy do regionalistów i edukatorów: pasjonatów architektury, interpretatorów dziedzictwa, edukatorów stosujących nowatorskie metody i środki wyrazu. Działania projektowe obejmowały:
1. Spacery fotograficzne z regionalistą
Podczas spacerów uczniowie mieli okazję odkrywać na żywo zasady współczesnej architektury według Le Corbusiera, analizując konkretne budynki i detale architektoniczne w swoim mieście. Poznawali takie elementy jak bulaje, charakterystyczne okna termometry na klatkach schodowych, cegłę klinkierową, mozaikowe posadzki w formie gorsecików, lastryko, mosiężne klamki oraz unikalne kształty balkonów. W ramach projektu odbyło się pięć spacerów: w Cieszynie pod opieką Przemysława Czernka, w Gdyni z Weroniką Szerle, w Kaliszu pod przewodnictwem Mateusza Halaka, w Stalowej Woli z Joanną Rybak oraz we Wrocławiu z Edytą Leszczyńską. Każdy spacer był poprzedzony szczegółowym przygotowaniem tras przez edukatorów, którzy wskazali najistotniejsze modernistyczne obiekty w mieście oraz opisali je. Dodatkowo, dla uczestników opracowano materiały wizualne, takie jak fotografie oraz inne pomoce edukacyjne. Uczestnicy spacerów wykonali także własne zdjęcia budynków i ich detali, które następnie wykorzystali w pracy projektowej nad questami.
2. Warsztaty projektowania questów typu PokemonGo
Schemat warsztatów w każdej miejscowości był identyczny. Na początku uczestnicy poznawali fiński kreator gier ActionTrack. Wprowadzenie obejmowało omówienie tworzenia schematów tras, przygotowywania zadań, ustalania punktacji, typów odpowiedzi oraz budowania odpowiedzi zwrotnych i warstwy graficznej gry. Uczniowie, podzieleni na małe grupy 3-4 osobowe, szybko zdobywali umiejętności pozwalające na stworzenie, uruchomienie i przetestowanie swoich miniquestów. Kolejna część zajęć koncentrowała się na aspektach merytorycznych. Uczestnicy wrócili do własnych zdjęć, otrzymali materiały przygotowane przez regionalistów, zapoznawali się z pięcioma zasadami Le Corbusiera, zgodnie z którymi budynek powinien być funkcjonalny, estetyczny, ekonomiczny oraz zapewniać dostęp do słońca, przestrzeni i zieleni. Na tej podstawie rozwijali swoje pomysły fabularne i projektowali zadania do gier. Warsztaty kończyły się testami opracowanych questów w przestrzeni miejskiej. Zajęcia warsztatowe odbywały się w czerwcu, wrześniu i październiku 2024 roku: w Kaliszu (12-14 czerwca), we Wrocławiu (19-21 czerwca), w Stalowej Woli (25-27 września), w Cieszynie (3-5 października) oraz w Gdyni (11-12 października).
Uczestnicy warsztatów zaznaczali, że warsztaty dostarczały im wiele okazji do kreatywnej nauki.
Fajnie, że mogłam stworzyć coś nowego, co pomoże innym lepiej poznać Cieszyn (Natalia, Cieszyn).
Fajne doświadczenie, bo ja osobiście nie miałem doświadczenia z projektowaniem gier i nauczyłem się trochę (Kacper, Gdynia).
Kamienice, kojarzą się ze współczesną blokową architekturą. Te zbudowane kiedyś są schowane. Dzięki grze staną się bardziej widoczne i ludzie dowiedzą się, że taka, a nie inna historia miała tu miejsce (Szymon, Kalisz).
Podczas grania poznaje się poboczne uliczki. Wpływa to na zapamiętywanie miasta. Czułam się dobrze wymyślając te zadania o cegle klinkierowej, termometrach i bulajach (Ola, Stalowa Wola).
Dla mnie projektowanie gry o architekturze było wyzwaniem, ale dało też satysfakcję, gdy testowałem zadania na osiedlu WUWA (Michał, Wrocław).
3. Premiery questów wraz z lekcjami pokazowymi dla nauczycieli
W wyniku warsztatów w każdym z pięciu miast powstał unikalny quest fabularny. W Cieszynie fabuła dotyczyła zjawisk paranormalnych, które zakłócały harmonię architektoniczną miasta. W Gdyni gracze wcielali się w młodego architekta, uwikłanego w tajemnicze intrygi wokół imponującego projektu Bazyliki Morskiej. W Kaliszu główny wątek dotyczył walki z siłami nadprzyrodzonymi ukrywającymi się w modernistycznych budynkach miasta. Ulice, budynki i budowle Stalowe Woli stała się miejscem poszukiwań stalowego ogniwa, natomiast we Wrocławiu gracze wspólnie z duchem Maksa Berga odkrywali tajemnice Kryształowej Kuli Modernizmu.
Na premiery questów zaproszono młodzież ze wszystkich szkół średnich w mieście wraz z nauczycielami. Wydarzenia miały charakter otwartych rozgrywek konkursowych, podczas których uczestnicy rywalizowali o nagrody za najlepsze osiągnięcia. Spotkania z architekturą w tle stały się też okazją do integracji, wspólnej zabawy i twórczego zaangażowania w rozwiązywanie zadań.
4. Lekcje pokazowe dla nauczycieli
Po każdej premierze odbywały się warsztaty dla nauczycieli, podczas których dyskutowano o zastosowaniu questów w edukacji oraz omówiono scenariusze lekcji z ich wykorzystaniem. Każdy z uczestników otrzymał drukowaną wersję scenariuszy, a wersje do pobrania znajdują się na stronie https://modernizmtalking.pl/materialy.
Questy zostały został zaprojektowane tak, aby odpowiadał wymaganiom podstawy programowej, łącząc elementy edukacji historycznej, artystycznej i technologicznej. Questy bowiem oferują uczniom interaktywną formę nauki, która integruje wiedzę z różnych dziedzin i rozwija nowoczesne kompetencje, takie jak praca zespołowa czy krytyczne myślenie. Podczas rozgrywek uczestnicy zdobywają umiejętność interpretacji dzieł architektonicznych w kontekście historycznym i kulturowym, poznają przemiany społeczne i gospodarcze II Rzeczypospolitej, a także uczą się rozpoznawać style i kierunki sztuki XX wieku oraz terminologię związaną z modernizmem. Podczas lekcji pokazowej nauczyciele zapoznawali się z różnymi formami realizacji questu: terenową (GPS) i stacjonarną (FLOW).
Webinar podsumowujący
Zwieńczeniem projektu był webinar skierowany do edukatorów i nauczycieli. Podczas tego spotkania Alicja Krawczyńska z Fundacji Good Culture omówiła założenia projektu, jego przebieg, współpracujących partnerów, osiągnięte rezultaty oraz sposób, w jaki projekt wpisuje się w podstawę programową szkół średnich. Przedstawiła także scenariusze lekcji z wykorzystaniem questów. Do dyskusji dołączyły również Joanna Rybak i Marta Grdeń z Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego w Stalowej Woli oraz Edyta Leszczyńska z Fundacji Hala Stulecia. Ekspertki podzieliły się różnorodnymi propozycjami narracji dotyczących dziedzictwa kulturowego i edukacyjnych działań skierowanych do młodzieży.
Projekt MODERNIZM TALKING pokazał, że młodzież może być nie tylko odbiorcą, ale i twórcą dialogu z przeszłością. Projekt stworzył przestrzeń dla kreatywności, współpracy i nauki, pokazując, jak historia architektury może inspirować nowe pokolenia. To przykład, jak lokalne dziedzictwo może stać się żywą opowieścią w rękach młodych ludzi.
Projekt „MODERNIZM TALKING. Młodzież dla młodzieży o architekturze modernizmu” realizowany był przez Fundację Good Culture z dofinansowaniem ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Chcesz o coś zapytać? Dowiedzieć się więcej o tym projekcie? Pragniesz zrealizować podobny projekt i potrzebujesz wsparcia?
