Odzyskanie niepodległości przez Rzeczpospolitą po zakończeniu I wojny stawiało przed Polakami konieczność walki o granice odrodzonego państwa na wielu frontach. Ponadto przed nowymi władzami stanęła również konieczność budowy jednolitego państwa (administracja, system prawny, gospodarka, wojsko etc.) w oparciu o ziemie, które znajdowały się przez przynajmniej 123 lata pod trzema różnymi zaborami.
Historia i postacie z nią z związane stały się częścią projektu „Twórcy jaworznickiego przemysłu” stały się częścią projektu wystawienniczo-edukacyjnego zrealizowanego przez Muzeum Miasta Jaworzna. Celem projektu jest popularyzacja wiedzy historycznej na temat odzyskania niepodległości, odbudowy miejscowego przemysłu w niepodległej Polsce oraz architektów tejże odbudowy.
Jaworzno – największy ośrodek przemysłowy Zagłębia Krakowskiego
W zakresie gospodarki Jaworzno w wieku XIX i pierwszej połowie wieku XX było największym ośrodkiem przemysłowym Zagłębia Krakowskiego. Prężnie rozwijał się tutaj przemysł wydobywczy – górnictwo cynku i węgla kamiennego, hutnictwo cynku oraz przemysł chemiczny (np. produkcja bieli cynkowej). Dodatkowo pozytywnie na rozwój miejscowego przemysłu wpłynęło uruchomienie Kolei Krakowsko-Górnośląskiej. Dzięki temu kopalnie miały ułatwiony transport produktów do nowych odbiorców. Prężnie działało również zaopatrzenie przedsiębiorstw w kluczowe materiały. Szczególnego znaczenia w ciągu XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku nabrało górnictwo węgla kamiennego. Na terenie Jaworzna i okolicznych wsi działały liczne kopalnie (państwowe i prywatne), z których część była jedynie efemerydami. W 1871 roku miejscowe kopalnie wykupiła spółka wiedeńskich przemysłowców. Działała ona pod nazwą Jaworznickie Gwarectwo Węgla Kamiennego. Gwarectwo było największym producentem węgla kamiennego w całej Galicji.
Już w pierwszych dniach listopada 1918 roku Jaworzno za sprawą Polskiej Komisji Likwidacyjnej zostało wyzwolone spod władzy Austriaków. Za zmianą przynależności państwowej, nie poszła zmiana własności miejscowych przedsiębiorstw. Analizując sytuację fabryki „Azot”, szczakowskiej cementowni i Jaworznickiego Gwarectwa, należy podkreślić, że wspólną cechą była ich forma prawna. Otóż wszystkie były spółkami, czyli towarzystwami akcyjnymi. W przypadku fabryki „Azot” i cementowni w zasadzie nie zmieniła się struktura własności. Natomiast Jaworznickie Gwarectwo Węgla Kamiennego w 1919 roku zostało wykupione przez polskie konsorcjum, składające się z zarządów miejskich Lwowa i Krakowa oraz Banku Krajowego i Przemysłowego. Należy podkreślić, że działalnością wszystkich trzech przedsiębiorstw kierowali ludzie, którzy poprzez swój sposób zarządzania, wpłynęli na rozwój przedsiębiorstw, lokalnych społeczności oraz miasta. Cechą charakterystyczną ówczesnego zarządzania było jednoczesne inwestowanie w rozwój przedsiębiorstw i w budownictwo patronackie: osiedla mieszkaniowe dla pracowników, szkoły, przedszkola, nowe drogi, elektryfikacja itp.
5 architektów – twórcy jaworznickiego przemysłu w niepodległej Polsce
1. Ignacy Mościcki
Był wybitnym chemikiem, politykiem i prezydentem Rzeczypospolitej. Podczas studiów działał w polskich niepodległościowych organizacjach socjalistycznych. Był profesorem Politechnik: Lwowskiej i Warszawskiej oraz autorem wielu patentów, których wykorzystanie na ziemiach polskich było zwolnione z opłat. Opracował przemysłową metodę otrzymywania tlenków azotu z powietrza atmosferycznego, którą zastosowano w Fabryce „Azot” w Jaworznie. Od 1916 roku kierował budową fabryki, zaś do 1921 roku był jej dyrektorem. W maju 1926 roku Józef Piłsudski wysunął go na stanowisko prezydenta. Następnie, po upływie 7-letniej kadencji, został ponownie wybrany na to stanowisko przez Zgromadzenie Narodowe. We wrześniu 1939 roku był internowany w Rumunii i przekazał urząd prezydenta generałowi Bolesławowi Wieniawie-Długoszowskiemu.
2. Stefan Ossowski
Był inżynierem, ministrem przemysłu i handlu oraz przemysłowcem. Podczas pobytu w Szwajcarii poznał Ignacego Mościckiego, któremu pomagał w pozyskaniu środków na badania nad otrzymywaniem kwasu azotowego z powietrza. W 1913 roku przy udziale Jana Kantego Steczkowskiego stworzył komitet organizacyjny budowy Fabryki Związków Azotowych w Borach. Jako administrator prowadził zakład w latach 1914-1919 . W 1922 roku został ministrem przemysłu i handlu. W 1923 roku wystąpił z inicjatywą podniesienia stawek celnych na lonty górnicze, których krajowym producentem była Fabryka „Azot”. Po dymisji w rządzie w roku 1923 nadal zasiadał we władzach „Azotu”.
3. Zdzisław Krudzielski
Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej, w latach I wojny światowej został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej i dosłużył się stopnia kapitana. W 1919 roku został dyrektorem cementowni „Szczakowa”. Następnie piastował to stanowisko do 1936 roku. W fabryce stale unowocześniał procesy technologiczne oraz poszerzał ofertę wytwarzanych produktów. Jednocześnie bardzo mocno angażował się w działalność społeczną na rzecz szczakowskiego środowiska. Dzięki rozległym znajomościom przyczynił się do rozwoju miejscowych organizacji: Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Związku Strzeleckiego i innych. Przyczynił się również do powstania linii kolejowej i drogi ze Szczakowej do Bukowna, sieci wodociągowej w Szczakowej i siedziby „Sokoła”. Dlatego też wdzięczni mieszkańcy przyznali mu tytuł honorowego obywatela Szczakowej.
4. Jan Kanty Steczkowski
Był adwokatem, finansistą, ministrem skarbu i premierem rządu Rady Regencyjnej. Od 1913 roku był prezesem Banku Krajowego, który finansował m.in. budowę fabryki „Azot” w Jaworznie. Ponadto w 1919 roku jako dyrektor Banku Krajowego był jednym z pomysłodawców utworzenia konsorcjum, które kupiło miejscowe kopalnie od Jaworznickiego Gwarectwa Węgla Kamiennego. Następnie zaś stanął na czele spółki – Jaworznickie Komunalne Kopalnie Węgla. Z jego inicjatywy wybudowano nową kopalnię, którą nazwano „Jan Kanty”. JKKW rozpoczęła znaczące inwestycję w rozwój energetyki, w oparciu w własne zasoby węgla.
5. Artur Benis
Był prawnikiem i ekonomistą, członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego, orędownikiem wykupienia i przejęcia kontroli na jaworznickimi i górnośląskimi kopalniami węgla kamiennego. W latach 1919-1932 był pełnomocnikiem Rady Zawiadowczej Jaworznickich Komunalnych Kopalń Węgla. Dlatego też główny szyb wydobywczy kopalni „Jan Kanty” nazwano jego imieniem.
Misja dla młodych
Mobilna gra terenowa „Twórcy jaworznickiego przemysłu” jest częścią projektu wystawienniczo-edukacyjnego zrealizowanego przez Muzeum Miasta Jaworzna.
Projekt obejmuje organizację wystawy czasowej w siedzibie Muzeum Miasta Jaworzna, połączonej z ekspozycją plenerową. Część edukacyjna projektu składała się z organizacji innowacyjnych warsztatów tworzenia mobilnych gier miejskich dla młodzieży ze szkół średnich oraz przeprowadzenia gry miejskiej, której premiera odbyła się w dniu 22 października 2020. Tego samego dnia odbyło się otwarcie wyżej wspomnianej wystawy.
Dodatkowymi elementami projektu są lekcje muzealne, warsztaty i wykłady dla różnych grup wiekowych.
Młodzi projektanci z Jaworzna
Przygotowanie premiery gry poprzedził cykl warsztatów projektowania gier mobilnych zorganizowany przez Muzeum we współpracy z dwoma szkołami ponadpodstawowymi w Jaworznie. Byli to uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego w Jaworznie oraz uczniowie z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Jaworznie. Ze względu na pandemię warsztaty były zorganizowane w formie online. Podczas warsztatów z jaworznicką młodzieżą wykorzystaliśmy technologię ActionTrack. Pozwala ona na szybkie i sprawne umieszczenie gry w przestrzeni miejskiej z wykorzystaniem smarfonów. W drugiej części warsztatów młodzież miała okazję poznać 5 wspaniałych architektów jaworznickiego przemysłu. Następnie przyszedł czas na pracę projektową: tworzenie zadań, odpowiedzi zwrotnych, łączenie punktów, tworzenie historii…
Ostatnią, najciekawszą częścią, były testy w terenie – tym razem już stacjonarnie. Bazą startową było Muzeum Miasta Jaworzna, zaś terenem gier młodzieżowych jaworznicki Rynek.
Jak przedstawić historię w grze?
Ostatnim etapem prac było zaprojektowanie gry dla szerokiej publiczności. Jako projektanci bazowaliśmy na części warsztatowej a jednocześnie mieliśmy na uwadze cele postawione przez nami przez Muzeum. Dlatego też, jako nośnik wartości edukacyjnych wybraliśmy to, co młodzieży jest najbliższe.
Gracz wcielając się w rolę bohatera gry komputerowej zgłębi tematykę związaną z rozwojem miejscowego przemysłu. Ze względu na tematykę projektu gracz pozna również wybrane sylwetki osób, które odegrały ważną rolę w odbudowie gospodarki.
Dlatego też akcja gry umieszczona jest w realiach historycznych (międzywojenne Jaworzno i okolice). Dzięki magicznym portalom, w grze jest możliwość przenoszenia się w czasie. Zadania w grze są zróżnicowane pod względem poziomu trudności: węgiel – poziom łatwy, cement portlandzki – poziom trudny, synergia – poziom mistrz. Za dobrze wykonane zadania gracz otrzymuje punkty odpowiadające poziomowi trudności. W zależności od ilości zebranych punktów gracz może zdobyć tytuł: “Przemysłowiec ŻÓŁTODZIÓB”, “Przemysłowiec INŻYNIER”, “WYTRAWNY Przemysłowiec”.
Premiera już za nami, ale gra jest dostępna dla wszystkich chętnych.
Wystarczy przyjechać do Jaworzna i podejść na ulicę Pocztową 5, pod Muzeum. W tym miejscu bowiem rozpoczyna się „Misja: Twórcy jaworznickiego przemysłu w niepodległej Polsce” .
Ps. Informacje o 5 architektach jaworznickiego przemysłu, o ich historii i udziale w budowie przemysłu dzięki uprzejmości Pana Adriana Ramsa z Muzeum Miasta Jaworzna. Dziękujemy!
