Skąd wiemy, jaka propozycja kulturalna spotka się z największym zainteresowaniem odbiorców lokalnego domu kultury czy biblioteki? Najczęściej słyszana odpowiedź brzmi: bo znamy nasze środowisko. Mieszkamy tu i pracujemy, więc znamy. I to bardzo naturalna i celna odpowiedź. Jednak wiele programów wymaga przełożenia tej wiedzy na papier. Wtedy jest trudniej opisać, to co jest znane. Wtedy też warto sięgnąć do narzędzi badawczych.
Czym jest diagnoza lokalna?
Diagnoza lokalna to forma badania lokalnej społeczności, które ma doprowadzić do zdobycia bardzo konkretnych informacji – o mieszkańcach i ich potrzebach. Przeprowadzenie badania pozwala z uwagą przyglądnąć się (może na nowo) nie tylko temu czego nie znamy i czego nie wiemy. Przecież pracując wiele lat w instytucji i znając jej odbiorców, wiele już wiemy. Czasem jednak warto przyglądnąć się na nowo także sprawom i tematom znajomym, na nowo odkryć naszą publiczność i jej środowisko.
Pomagają temu pytania, które postawimy naprzód sobie a później także naszym respondentom. Im więcej pytamy i im mniej zakładamy, że wiemy, tym więcej się dowiemy w trakcie takiego badania. Dlatego też trzeba zawsze pamiętać, że nasza perspektywa (pracowników instytucji, kierowników, czy organizatora) jest znacząco inna od perspektywy uczestnika, lokalnych działaczy, seniorów, nauczycieli czy młodzieży. Zderzajmy je jak najczęściej!
Diagnoza jest badaniem, a nie konsultacją. Stąd może się na niej pojawić wiele pomysłów i idei, które nie muszą być zrealizowane od razu. Jej wynikiem jest raport (formalny dokument) z analizą potrzeb, rekomendacjami, pomysłami na działania a nie harmonogram projektów na następne lata.
Kiedy robić diagnozę lokalną?
Zwykle takie badanie podejmuje się na początku działań instytucji. Nowa dyrekcja, planowane połączenie jednostek kultury czy remont. Albo zakończenie jakiegoś większego projektu i plany na nowe. Każde z tych „początków” jest dobrym momentem na zrobienie diagnozy lokalnej.
Polecamy jednak przeprowadzenie diagnozy także wtedy, kiedy wszystko działa sprawnie. Na przykład raz na 5 lat. Dlaczego? Dlatego, że zmienia się nasza publiczność (dorasta lub się starzeje). Również dlatego, że świat wokół nas się zmienia. W życiu codziennych w coraz większym stopniu korzystamy ze zdobyczy technologii. Zmieniają się nasze formy komunikacji.
Poza tym, diagnoza lokalna, to doskonały materiał do opracowywania kolejnych projektów kulturalnych. Niemalże każdy wniosek wymaga uzasadnienia, osadzenia go w lokalnych uwarunkowaniach. Mając diagnozę możemy się bezpośrednio powołać na jej zapisy. Korzystając z rekomendacji diagnozy, będziemy opracowywać projekty zbieżne z oczekiwaniami naszej publiczności.
Przykład daje Gmina Lipsk, która właśnie opracowuje strategię dla Augustowsko-Biebrzański Parku Turystycznego lub Gminny Ośrodek Kultury w Mysłakowicach, który prężnie rozwija swoją ofertę dla mieszkańców.
Jak przygotować badania?
Podstawą przygotowania materiału do diagnozy są pytania. Nie tylko bezpośrednie pytania o potrzeby mieszkańców. Ale też o ich dążenia życiowe, aktywności weekendowe czy o sposób korzystania ze smartfona. Powinniśmy też okiem krytyki sprawdzić jak odbierane są działania naszej instytucji i władzy lokalnej. Umiejętność zadania dobrego pytania, to umiejętność uzyskania odpowiedzi, które pozwolą podejmować dobre decyzje.
Ankieta jako forma badań mieszkańców
Do przeprowadzenia kompleksowej diagnozy nie wystarczy sama ankieta. Kluczowe jest postępowanie według określonych schematów wypracowanych w badaniach socjologicznych. Charakteryzuje je określony proces działań i określone techniki.
Najczęściej wykorzystuje się mieszane techniki, na przykład ankiety łączy się z wywiadami indywidualnymi i grupowymi. Dobrą metodą jest też analiza dokumentacji projektowych czy złożonych wniosków o dofinansowanie. Można też wykorzystać inne metody takie jak rysunki, spacery badawcze, konkursy.
Opracowaniem diagnozy może zająć się bezpośrednio zespół z jednej instytucji kultury, zespół złożonych z członków kilku instytucji i organizatora. Można też takie badanie zlecić organizacjom czy firmom. Jak samodzielnie przeprowadzić diagnozę w kontekście zarządzania lokalnym dziedzictwem podpowiada Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Diagnoza lokalna w formie gry terenowej
Niestandardową, a bardzo ciekawą formą przeprowadzenia diagnozy lokalnej może być mobilna gra terenowa. Otóż, poza poza tym, że gra terenowa łączy elementy edukacji i zabawy (edutainment) może też być narzędziem, w którym będziemy zadawać pytania jej uczestnikom. Może też wspierać animację kulturową, czyli poprzez zadania w grze pobudzać do myślenia.
Gra terenowa może zostać zaprojektowana biorąc po uwagę różną tematykę i kontekst. Może mieć na przykład formułę poznawania historii na przestrzeni wieków i legend miasta – tak jak Śladem Bydgoskich Legend. Może również przypominać jedno ważne wydarzenie czy miejsce i jeden kontekst historyczny – tak jak na przykład „Niepodległa na Fali” w Starych Babicach.
Gra może mieć również formułę spacerownika – mobilnego przewodnika. Tak jak gry w Lwówku Śląskim, Lęborku czy Wejherowie. Fabuła gry może też łączyć świat postaci literackich i przestrzeni miejskiej. Takie gry proponuje Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu.
Niezależnie jednak od tematu wyjściowego, każda gra, po pierwsze jest świetnym sposobem na docieranie do nowych odbiorców, po drugie zaś okazją do zadania niestandardowych pytań. Można na przykład poprosić o propozycje nowych nazw budynków, można zapytać o skojarzenia z jakimś miejscem czy postacią. Dobrze opracowany scenariusz potrafi zrealizować cel badawczy i dostarczyć ciekawą rozrywkę. Co więcej, jeżeli do zaprojektowania i zrealizowania gry zostanie wykorzystana technologia ActionTrack, wszystkie odpowiedzi będą dostępne dla organizatorów bezpośrednio po jej zakończeniu. Jeżeli do tego dodamy również możliwość monitorowania uczestników podczas gry, to proces zbierania danych do diagnozy lokalnej wkracza w XXI wiek!
A właściwie od dawna w nim jest. Wystarczy sięgnąć po nowoczesne narzędzia i z nich korzystać.
